آشنایی با علائم کمبود یا مسمومیت عناصر
کمی یا زیادی عناصر در خاک موجب بر هم خوردن تعادل شده و بعضی از این عناصر روی همدیگر اثرات مثبت و منفی دارند که باغدار باید آنها را بشناسد و از بروز چنین وضعی به موقع جلوگیری نماید.
در جدول راهنمای کمبودهای عناصر غذایی و مسمومیت عناصر غذایی به برخی از این علائم اشاره گردیده است.
علائم کمبود عناصر معدنی در کیاه
|
عناصر معدنی |
علائم |
تیمار |
ملاحظات |
|
ازت (N) |
گیاه سبز روشن تا زرد، شاخه ها کوتاه و برگها کوچک می شوند. |
کود ازته ممکن است پخش شده، به لوله آبیاری اضافه گردیده یا برای پاسخ سریع اوره روی گیاه محلول پاشی شود (6 کیلوگرم اوره در 1000 لیتر آب) |
با آبیاری زیاد و بارندگی سنگین به راحتی از خاک شسته می شود. کمبود آن در باغ های فراموش شده معمول است.
|
|
فسفر (P) |
برگهای کوچکی که ممکن است رنگ ارغوانی مایل به قرمز داشته و زودتر از حالت طبیعی رنگ پاییزی را نشان دهند. |
معمولاً بصورت کود در خاک بکار می رود اما ممکن است آمونیوم پلی فسفات در سیستم آبیاری قطره ای استفاده شود. |
به سرعت در خاک بصورت باند درآمده و ممکن است غیر قابل دسترس برای گیاه شود بهتر است قبل از کاشت گیاه به خاک اضافه شود. |
|
پتاسیم (K) |
حواشی خاکستری روی برگهای پیر که ممکن است خشک شوند. |
استفاده از کودهایی که در خـــــــاک استعمال می شوند ممکن است نیترات پتاسیم در آبیاری قطره ای بکار رفته یا سولفات پتاسیم (10کیلوگرم در 1000 لیتر آب) روی برگها پاشیده شود. |
کاربرد بیش از حد پتاسیم ممکن است باعث کمبود منیزیم یا کلسیم شود. |
|
منیزیم (Mg) |
برگهای پیر حواشی و انتهای زرد داشته، گاهی رنگ قرمز تا قهوه ای در مرکز برگ ایجاد می شود. |
سولفات منیزیم در خاک بکار برده شود. برای پاسخ سریع سولفات منیزیم (10-5کیلوگرم در 1000 لیتر) در بهار محلول پاشی شود. |
اگر کمبود زیاد باشد 3 یا 4 بار محلول پاشی در مدت زمان دو هفته ای ممکن است انجام شود. در مرکبات بیشتر معمول است.
|
|
کلسیم (Ca) |
خاک کمتر باعث کمبود آن می شود اما چون حرکت آن در گیاه کند است گاهی ممکن است کمبود آن در میوه ایجاد شود. |
این عارضه میتواند بوسیله چندین بار محلولپاشی نیترات کلسیم یا کلرید کلسیم در طول فصل رشد و با غوطه وری پس از برداشت میوه داخــــل نمک کلسیم (معمولاً کلرید کلسیم) کاهش داده می شود |
|
|
منگنز (Mn) |
برگهای زردی که گاهی از برگهای دارای کمبود ازت یا منیزیم به ســـختی مشخص می شود. |
محلول پاشی در بهار با 6kg سولفات منگنز، kg 8 آهک هیدراته در 1000 لیتر آب |
عمدتاً در هلو و شلیل دیده می شود. |
|
بر (B) |
مــرگ برگهای جوان، ریزش جوانه ها، میوه لکه دار و بدریخت |
استفاده از 200-100 گرم بوراکس برای هر درخت یا محلول پاشی برگها با 2-1 کیلوگرم بوراکس در 1000 لیتر |
تنها زمانی برُ استفاده کنید که کمبود آن ثابت شده زیادی بُر زیانبارتر از کمبود آن است. |
|
آهن (Fe) |
زرد شدن مشخص برگهای جوان |
محلول پاشی کلات آهن (2-5/1 کیلوگرم در 1000 لیتر) یک یا دوبار در هر فصل. |
در خاکهای قلیایی خیلی معمول است. |
|
روی (Zn) |
برگهای جوان شبیه روزت(بیساگ)متراکم شده وممکن است باریک، سبز رنگ پریده یازردشوند |
محلول پاشی با کلات روی (2-1 کیلوگرم در 1000 لیتر) بلافاصله پس از باز شدن برگها. |
عمدتاً در هلو، شلیل، انگور و مرکبات یک مسأله است. |
راهنمای مسمومیت عناصر غذایی
|
عناصر معدنی |
علائم |
تیمار |
|
ازت (N) |
در مراحل ابتدایی سوزش نوک برگها و اگر خیلی شدید باشد همه برگها به حالت قهوه ای سوخته در آمده و در نهایت خشک شده و بـــرگها می ریزند میوه درختانی که مقدار زیادی ازت به آنها داده باشند ولی به درجه مسمومیت نرسیده باشد درشت تر از معمول باسنج صاف و خیلی نرم و خیلی زود در انبار در معرض گندیدگی فیزیولوژیکی قرار گرفته و فاسد می شوند. برگها سبز تیره ، ضخیم و خشن هستند |
احتراز از دادن کودهای ازته برای مدتی و تنظیم هرس |
|
منیزیم (Mg) |
قهوه ای شدن ریشه ها و آوندهای داخـل چوب و توقف رشد ریشه ها، از بین رفتن ریشه های موئی و بعداً ًتمام ریشه ها و سپس برگها |
این حالت با عمل متقابل آهک و خنثی کردن آن قابل ترمیم است |
|
مس |
کمبود آهن و بروز علائم مربوط به آن |
افزودن مقداری آهک به محلولهای مسی که جهت مبارزه با امراض قارچی بصورت سالیانه مصرف می شود |
|
منگنز (Mn) |
در اثر زیادی منگنز در درختان سیب یک حالت خاص که به آن اصطلاحاً (سرخچه سیب) می گویند بـروز می کند و آن عبارت است از ظاهر شدن تعداد زیادی شاخه های کوتاه و سیخ مانند که شبیه جوش زدن پوست انسان در اثر مرض سرخچه در روی شاخه ها خودنمایی می کند |
|
|
پتاسیم (K) |
در مرکبات زیادی پتاسیم موجب می شود برگها بریزندو پوست میوه کلفت و نسج آن خشن و کم آب شود همچنین موجب بـــروز کمبود منیزیوم در گیاه می شود |
|
|
گوگرد |
افراط در مصرف مواد سولفوره در درختان زردآلو و سیب موجب زرد شدن برگها پیش از موعد و خزان بیموقع و توقف رشد میوه ها خواهد شد و همچنین باعث جذب بیش از حد مواد قلیل، مانند مس، آهن و منیزیوم شده که خود سیب بروز عوارض ناشی از مصرف زیادی عناصر مذکور خواهد گردید |
|
|
بر |
در گردو علائم مسمومیت از بُر ابتدا با قهوه ای شدن کناره برگها شروع می شود، بعدها در ماههای شهریور و مهر، فاصله بین رگبرگها نیز به این رنگ در می آیند این قبیل برگها خیلی زود خزان می کنند. |
|
نمونه برداری از آب :
در کشور ما منابع آب عمدتاً به دو دسته تقسیم میگردند :
1- آبهای سطحی و روان نظیر رودخانه ، قنات و چشمه.
2- آبهای عمقی نظیر چاههای سطحی ، نیمه عمیق و عمیق.
|برای نمونه برداری از آبهای سطحی و روان یک بطری کاملاً تمیز را از عمق متوسط و از وسط مسیر آب در جائیکه آب وارد زمین مورد نظر شده و مورد استفاده واقع می شود پر کرده و در آن را محکم بسته و پس از نوشتن مشخصات آن نظیر نام زارع ، محل چاه ، نوع محصول و نمونه را (حدود 2 لیتر آب) به آزمایشگاه ارسال نمائید.
|برای نمونه برداری از آب چاه موتور چاه را روشن نمائید و پس از حداقل نیم ساعت روشن بودن چاه اقدام به نمونه برداری از سر لوله، درون یک بطری کاملاً تمیز (حدود 2 لیتر آب) نموده و پس از نوشتن مشخصات آن نمونه را به آزمایشگاه ارسال نمائید.
توجه : چنانچه چاه تازه دایر شده باشد قبل از نمونه برداری باید موتور چاه حداقل 24 ساعت کار کرده باشد و چنانچه چاه دایر شده باشد نیم تا یکساعت باید موتور کار کرده باشد.
چالکود روشی نو در حل مشکل تغذیه ای درختان میوه در کشور
بدلیل حضور آهک فعال در خاکهای آهکی، زیادی بی کربنات در آبهای آبیاری، کمی مواد آلی مصرف غیر صحیح (پخش سطحی) کود در ســایه انداز درختان و با عنایت به کمی تحرک اکثر کودهای مصرفی علی الخصوص کودهای فسفاته و سولفاته و عدم رعایت مصرف صحیح بهینه کود و آب، درختان میوه در کشور عمدتاً دچار عدم تغذیه صحیح هستند. به همین دلیل بیان روش صحیح کوددهی در باغ های میوه اولویت خاصی یافته است. یکی از بهترین و ساده ترین روشهای صحیح کوددهی اعمال روش چالکود است.
محاسن چالکود را میتوان بشرح ذیل بیان نمود :
1- گیاه نیز همانند انسان، موجود زنده حساس و آگاهی است. چــطور در محدوده اطاقی که انسان زندگی می نماید اگر غذای گرمی وارد شود. از طریق بوی غذا انسان متوجه شده و برای تأمین نیاز غذایی خود به آن سمت حرکت می نماید، گیاه نیز تقریباً همین احساس را داشته و اگر در محلی غذای خوب آماده ای در اختیار درخت بگذارند به آن جهت ریشه دهی خواهد داشت تا نیاز آبی و غذایی خود را تأمین نماید.
2- در چالکود بدلیل مصرف کودهای آلی، کودهای سولفاته و گوگرد محیط، اسیدی می باشد، تحت چنین شرایطی حضور یونهای بی کربنات فراوان در آب آبیاری به لحاظ ترشح فراوان یون هیدروژن در محیط چالکود، مسئله ساز نبوده، به عبارت دیگر با اسیدی کردن محیط غذای درخت، جذب مواد غذایی با سهولت بیشتری انجام می گیرد.
3- بدلیل کمی مواد آلی و زیادی کربنات کلسیم، خاکهای زیر کشت باغ ها از نفوذ پذیری کمی برخودار بوده و ریشه دوانی درختان فعال نمی باشد. با اسیدی کردن چالکود در فاصله متناسب از طوقه درخت میوه، نفوذ ریشه های فعال با سرعت بیشتری انجام گرفته و غذا با سهولت بیشتری در اختیار گیاه قرار می گیرد.
4- در روش چالکود بدلیل تهویه مطلوب، ریشه ها از رشد بهتری برخوردار بوده و رنگ ریشه های فعال سفید و خوشرنگ و با تراکم فراوان خواهد بود.
5- در روش چالکود دیگر نیازی به پابیل درختان میوه که هزینه بری فراوانی داشته و گاهی در اثر بی مبالاتی و نبود دقت کارگران ریشه های فعال درختان شدیداً آسیب پذیر میگردد، و از نظر اقتصادی نیز این روش به صلاح و خیر باغدار است. باغدار برای هر چند سال یکبار با احداث دو الی چهار چالکود در سالهای بعد نیازی به پای بیل خاک نخواهد داشت.
6- راندمان و کارآیی مصرف کود در روش چالکود به مراتب بیشتر از روش پخش سطحی می باشد. چون ریشه ها مستقیماً غذای مطلوب خود را تأمین می کنند لذا غذای سالم برای چند سالی بدون زحمت در اختیار درخت خواهد بود.
چگونگی اجرای روش چالکود در باغ های میوه :
1- محل حفر چاله : در ابتدا بایستی چاله هایی در نزدیکی تنه درختان حفر شود. این چاله ها در ــــ قسمت انتهای سایه انداز درختان حفر شود. علت حفر چاله ها در قسمت انتهایی سایه انداز درخت آن است که بیشتر ریشه های جوان و فعال در این منطقه قرار میگیرند. توانایی ریشه های جوان و فعال در جذب آب و عناصر غذایی بیش از ریشه های اصلی و قطور درختان می باشد.
در ضمن حفر چاله در چنین مناطقی به ریشه های اصلی و قطور درختان صدمه نمی رساند. محل چاله باید در جایی باشد که آب آبیاری حتماً به طریقی آن را خیس کند.
2- تعداد چاله : در صورتی که تعداد چاله کم باشد تماس ریشه درختان با مناطق اصلاح شده خاک کم بوده و اثر بخشی روش کامل نیست. افزایش تعداد چاله نیز هزینه بر و پر خرج خواهد بود. در مجموع برای درختان میوه بیش از 10 سال دو تا چهار چاله برای هر درخت توصیه می شود. در باغ های پر تراکم تعداد، به یک چاله بین هر درخت محدود می گردد.
3- قطر و عمق چاله : در باغ ها حفر چاله ها با وسایل معمولی چون بیل و کلنگ انجام می شود. در چنین حالتی قطر چاله ها بین 30 تا 50 سانتی متر خواهد شد. در صورتی که از مته پشت تراکتوری استفاده شود. قطـــر چاله حدود 35 سانتی متر خواهد بود. عمق چاله بستگی به عمق پراکنش ریشه های درخت دارد. در عمل معمولاً عمق 40 تا 50 سانتی متری مناسب می باشد.
4- چگونگی پر کردن چاله ها : خاک خارج شده از چاله ها را بصورت یکنواخت در فاصله بین ردیفهای درختان پخش و از باز گرداندن دوباره آن به داخل چاله خودداری کنید. چاله ها را با مخلوطی از ماده آلی (کود دامی یا خاک برگ یا کمپوست) و کود شیمیایی مناسب پر کنید. هنگامی که برای اولین بار چاله را پر می کنید. بهتر است ابتدا کود دامی مورد نیاز برای پر کردن چاله را با کودهای شیمیایی به خوبی مخلوط نموده و سپس درون چاله بریزید با لگد کردن کود در داخل چاله تا حدی آن را بفشارید و در صورت نشست مجدداً کود دامی بیفزایید تا هم سطح خاک شود. راجع به نوع و مقدار مصرف کودهای شیمیایی با متخصصین تغذیه گیاه مشورت نمایید. ولی در مورد مصرف بهینه کود به صورت چالکود در تعدادی از باغ های میوه کشور به شرح ذیل اقدام می گردد.
سیب، زردآلو، هلو، شلیل، گلابی، گیلاس، بادام، به، محلول پاشی برای افزایش fruit set با فرمول زیر : اوره پنج در هزار + سولفات روی پنج در هزار + اسید اوریک پنج در هزار.
fruit set باقی ماندن تعداد میوه روی درخت را گویند در واقع fruit set تعیین کننده تعداد میوه روی درخت بعد از ریزش گل است که در دو نوبت محلول پاشی می شود.
1- اواخر و بعد از برداشت محصول و فبل از ریزش برگها
2- هنگام متورم شدن جوانه ها در بهار، جذب از طریق ساقه و جوانه صورت می گیرد.
مصرف خاکی سکوسترین آهن 150-100 گرم برای هر درخت که به جای آن میتوان از سولفات آهن به میزان یک کیلوگرم برای هر درخت بارده استفاده نمود.
' گوگرد پودری 2-1 کیلوگرم برای هر درخت بارده.
' سولفات روی 500-250 گرم برای هر درخت بارده.
' سولفات منگنز 100 گرم برای هر درخت بارده.
' سولفات مس 100 گرم برای هر درخت بارده.
' اسید اوریک 150-100 گرم برای هر درخت بارده.
' سولفات پتاسیم 2-1 کیلوگرم برای هر درخت بارده.
' سولفات آمونیم 1 کیلوگرم برای هر درخت بارده.
در صورتی که از چاله ها به خوبی نگهداری شود، حفر آن یک بار برای چندین سال کافی خواهد بود. هر سال نشست توده کود در داخل چاله را با افزودن مجدد کود دامی یا سایر کودهای آلی جبران کنید.
' کود حیوانی به اندازه کافی حدود 30-25 کیلوگرم برای هر درخت به صورت چالکود در اواخر زمستان یا اوایل بهار استفاده شود.
1- نگهداری از چاله ها : در صورتی که از چاله ها به خوبی نگهداری شود، حفر آن یک بار برای چندین سال کافی خواهد بود. هر سال نشست توده کود در داخل چاله را با افزودن مجدد کود دامی یا سایر کودهای آلی جبران کنید. از پر شدن چاله ها بوسیله خاک جلوگیری نمایید. خیسی بیش از حد و خشکی توده دامی داخل چالکود از کارایی روش می کاهد. رطوبت و تهویه متعادل، رشد ریشه را در داخل چالکود تقویت می کند. در سالهای بعد افزودن کودهای شیمیایی متحرک و غیر متحرک بر سطح چاله ها امکان پذیر است. حرکت این کودها به همراه آب آبیاری در داخل کود دامی به راحتی انجام می شود و نیازی به صرف هزینه جهت پا بیل و زیر خاک کردن کودهای شیمیایی غیر متحرک نیست در مورد کودهای ازته از آنجا که مسئله تثبیت در خاک کمتر مطرح می باشد. نیمی از آن را داخل چاله ها ریخته و نیم دیگر را به صورت پخش سطحی در اختیار درخت قرار دهید. در صورتی که آبیاری تحت فشار باشد و چاله ها در زیر قطره چکانها حفر شود امکان مصرف کلیه کودها در سیستم وجود دارد مشروط بر آنکه از نظر گرفتگی قطره چکانها مشکلی ایجاد نشود و یا اینگونه مشکلات به طریقی بر طرف شود.
اثرات مصرف بهینه (متعادل) کودها
- افزایش تولید محصولات زراعی و باغی در واحد سطح.
- بهبود کیفیت و بازار پسندی محصولات (افزایش پروتئین دانه گندم، سفتی سیب، افزایش طول عمر انباری پیاز و سیب زمینی و خوش خوراکی محصولات)
- غنی سازی (forti fication) محصولات کشاورزی (افزایش غلظت آهن، روی، منگنز، مس، منیزیم، پتاسیم و ...) به منظور ارتقاء سطح سلامتی جامعه.
' تولید بذرهای قوی از نظر جوانه زنی و رشد اولیه گیاه.
' کاهش غلظت آلاینده هایی نظیر نیترات و کادمیوم در محصولات کشاورزی
' کاهش سمیت در گیاه در اثر مصرف کودهایی چون سولفات روی و ...
' افزایش استحکام گیاه و در نتیجه کاهش مصرف سموم شیمیایی
' کنترل شیوع بیماریهای گیاهی نظیر آسپرریلوس(مولد آفلاتوکسین پسته) بلاست برنج، ورس غلات، آتشک، شانکر و سفیدک مو.
' افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفاتی نظیر تریپس پیاز، چوبخوارها
' کاهش نیاز به کود آهن وارداتی و جایگزینی آن با تولیدات داخلی کشور.
' صرفه جویی در مصرف آب (افزایش WUE) و افزایش بازدهی کودها.
' افزایش طول عمر میوه دهی درختان میوه.
' افزایش فعالیت های زیستی در خاک و تجدید حیات خاک.
' بهبود همزیستی های مفید بین میکروارگانیسم های خاک و گیاهان (همزیستی های تثبیت کننده ازت، همزیستی های میکوریزی و ...)
' زودرسی محصولات کشاورزی علی الخصوص انگور.
' کاهش اسید فیتیک دانه گندم که برای ارتقاء سلامتی جامعه ضروری است.
' سیاه نشدن سیب و سیب زمینی پوست کنده شده بدلیل حضور فعال روی (آنتی اکسیدان)
چند توصیه به باغداران :
1- به باغداران عزیز توصیه می شود که کودهای مورد نیاز درختان میوه خود را به صورت چالکود (مصرف عمقی) که چال آن در زیر قطره چکانهای سیستم آبیاری تحت فشار و یا کنار نهر آبیاری خواهد بود مصرف نمایند.
2- باغداران گرامی تحت هیچ شرایطی کودها را با روش سطحی مصرف نکنند چون انجام این کار جزء اتلاف وقت و انرژی ثمری نخواهد داشت.
3- برای افزایش بازیافت کود و آب در صورت نبود سیستم آبیاری تحت فشار، آبیار ی به طریق تشتکی انجام گردد.
4- کودهای مورد نیاز درختان میوه برای چند سال اول بهتر است قبل از کاشت در زیر ریشه (بافاصله 15 سانتیمتری) جاسازی شود.
5- نظر به اینکه در چالکود تمامی کودهای مورد نیاز درختان میوه بر حسب نتایج تجزیه برگی، تعیین و با همدیگر بطور یکجا با کودهای سولفاته، مواد دیگر کشاورزی (پودری) مخلوط می گردند محیط اسیدی در این گودالها بوجود آمده و تحت چنین شرایطی حتی اگر آب آبیاری بی کربنات فراوان نیز داشته باشد هیدروژن برای انجام تبادل غذایی به مقدار کافی حضور خواهد داشت و بدین ترتیب نیاز تغذیه ای درختان میوه به بهترین وجه و به مقدار نیاز درخت تأمین خواهد گردید.
6- نــظر به اینکه در باغ های میوه در گذشته متأسفانه به غیر از اوره و فسفر از کودهای دیگر چندان استفاده ای نشده است. پیشنهاد می شود برای سال اول مقدار مصرفی کودهای پتاسیمی و ریز مغذی ها در مقایسه با کود ازته افزایش داده شود. بدیهی است در سالهای بعدی مقادیر کودهای ریز مغذی علی الخصوص روی و آهن بسیار کاهش خواهد یافت.
مثلاً در سال اول احداث چالکود برای درخت سیب 15 ساله که تاکنون سولفات روی مصرف نشده است. بهتر است همراه کود آلی دو کیلوگرم کود سولفات پتاسیم و 500 گرم سولفات روی مصرف نمود. بدیهی است تحت چنین شرایطی تا سه سال دیگر نیازی به مصرف مجدد کودهای محتوی عناصـــــر ریز مغذی (سولفات روی) نخواهد بود و در صورت نیاز مجدد این بار مقدار آن از 150گرم به ازاء هر درخت تجاوز نخواهد نمود چون اثرات باقیمانده کودهای آلی محتوی عناصر ریز مغذی بسیار دراز مدت(حتی تا ده سال) می باشد.
7- در روش چالکود در صورت رعایت اصول مصرف بهینه کود و آب، سولفات آهن (فرو) ساخت داخل و ارزان قیمت به سهولت جایگزین آهن 138 (fe-EDDAH) میگردد که علاوه بر جنبه های اقتصادی و ایجاد اشتغال برای تولید کود در داخل کشور صرفه جویی ارزی قابل توجهی نیز به عمل خواهد آمد.
منابع مورد استفاده :
1- ضیائیان عبدالحسین ، تغذیه درختان میوه
2- مسیحی مهدی ، خزینی فرهاد ، عصمتی علی ، شیرزاد حبیب ، ضرابی محمدمهدی ، 1381 ، راهنمای زیتون (کاشت، داشت، برداشت) دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی
3- چایچی سعید ، حسن زاده نادر ، مشهدی جعفرلو محمد ، بای بوردی احمد ، 1381 ، راهنمای بادام (کاشت ، داشت، برداشت) دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی
4- پناهی بهمن ، اسماعیل پورعلی ، فربود فرزاد ، مؤذن پورکرمانی منصور ، فریور مهین حسین ، 1380 راهنمای پسته (کاشت ، داشت، برداشت) دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی
5- جکسون دیوید، لونی نورمن برگردان از سیاری محمد ، 1382، تولید میوه های معتدله و نیمه گرمسیری . انتشارات دانشگاه ایلام
6- CD تبلیغاتی شرکت سپاهان رویش
7- COMPENDIUM OF APPLE AND PEAR DISEASES
8- COMPENDIUM OF GRAPE DISEASES
